ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

Όταν τον Ιούνιο του 1821 ο Δημήτρης Υψηλάντης ερχόμενος από τη Τεργέστη έφερε στο Άστρος Κυνουρίας το πρώτο ευρωπαϊκό τυπογραφείο στη χώρα μας, ίσως κανείς δε φανταζόταν τι θα ακολουθούσε. Ο ήρωας της Επανάστασης είχε φυσικά αντιληφθεί το ιερό καθήκον και την ανάγκη έκδοσης ελληνικών εντύπων, σαν πνευματικούς αγωνιστές του έθνους. Όμως το τυπογραφείο αυτό δεν έμελλε να τυπώσει μόνο το κύριο όργανο των ελλήνων επαναστατών “Σάλπιγξ η Ελληνική”, τον Αύγουστο του 1821, υπό την επιμέλεια και σύνταξη του Αρχιμανδρίτη Θεόκλητου Φαρμακίδη. Γεννήθηκαν μια σειρά εντύπων σημαντικών από εκδότες και δημοσιογράφους, σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής, που έθεσαν τη βάση στην ιστορία του ελληνικού περιοδικού τύπου. Έντυπα που εκδίδονταν σε τακτά χρονικά διαστήματα, περιοδικά δηλαδή. Ο τύπος γεννήθηκε χρονικά περιοδικός.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι θεματικές εκδόσεις του ελληνικού περιοδικού τύπου είχαν διευρυνθεί. Η λιγότερο τρέχουσα επικαιρότητα και η περισσότερη ανάλυση και σχολιασμός ήταν από τότε χαρακτηριστικό σε περιοδικά πολιτικά, φιλολογικά – λογοτεχνικά, τέχνης, γυναικεία, θρησκευτικά, οικονομικά και άλλα. Εστία, Τέχνη, Παναθήναια, Πινακοθήκη, Διόνυσος, Κριτική, Νουμάς, Δελτίο της Ελληνικής Λαογραφίας, Διάπλαση των Παίδων. Περιοδικά που καλλιέργησαν στους έλληνες την ελληνική και ξένη φιλολογία, φιλοσοφίες και ιδεολογίες, τα νέα ρεύματα. Μεταξύ αυτών και τα σαφώς μουσικά περιοδικά.

Αλήθεια τι θα γνωρίζαμε για τη μουσική ζωή στη χώρα μας –προτιμήσεις κοινού, μουσικά ρεύματα, μουσική εκπαίδευση, συνθέτες, συναυλίες, μουσική κίνηση ανά εποχή- αν δεν υπήρχαν τα μουσικά περιοδικά; Η βιβλιογραφία είναι πολύ φτωχή και τα μουσικά έντυπα φαίνεται να αποτελούν βασική πηγή έρευνας της ιστορίας της νεοελληνικής μουσικής και πληροφοριών γι’ αυτή. Ειδικά άρθρα και κριτικές, αναφορές για τις μουσικές εξελίξεις και συγκρίσεις ελληνικής και ευρωπαϊκής μουσικής, καταγραφή αντιδράσεων του κοινού σε μουσικά γεγονότα, ζωντανεύουν μέσα από τις σελίδες των περιοδικών την ατμόσφαιρα της εποχής.
Σε μια εποχή που η χώρα παλεύει να σταθεί στα πόδια της οικονομικά και πολιτικά, μετά από τετρακόσια χρόνια κατοχής και πίεσης από κουλτούρα διαμετρικά αντίθετης με την ελληνική, σε μια εποχή επιπλέον που έχει ήδη εισαχθεί η ευρωπαϊκή σκέψη κι ο τρόπος ζωής, η πνευματική, πολιτιστική, κοινωνική ζωή δε μπορεί παρά να ακολουθεί τον εξευρωπαϊσμό. Τα αντίστοιχα έντυπα, που στην πλειοψηφία τους εκδίδονται στην Αθήνα, εκφράζουν την εποχή τους και καθρεφτίζουν τις ανησυχίες και το ενδιαφέρον του κόσμου, των καλλιτεχνών και των διανοούμενων. Είναι όμως θαυμάσιο να βλέπεις στα μουσικά περιοδικά αυτής της εποχής άρθρα για τη συνέχιση της παράδοσης της βυζαντινής μουσικής, τη συλλογή δημοτικών τραγουδιών και τις αντιδράσεις του κοινού στους εξ Ευρώπης νεωτερισμούς, ειδησεογραφία για τη δημιουργία ωδείων και μουσικών χώρων, αναφορές για καλλιτέχνες αρεστούς ή όχι στο κοινό και για τη δημιουργία της Εθνικής Σχολής μουσικά.

Το Ωδείον Αθηνών είναι το παλαιότερο ελληνικό μουσικό περιοδικό. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1871, ασχολείτο κυρίως με τα συμβαίνοντα στο Ωδείο και κράτησε μέχρι το 1936! Το πρώτο ανεξάρτητο μουσικό περιοδικό είναι η Μουσική Εφημερίς (εκδότης Αλεξιάδης, διευθυντής Λαμπελέτ) που πρωτοεμφανίζεται τον Οκτώβριο του 1893 και κυκλοφορεί μέχρι τον Ιούνιο του 1895. Η ύλη του περιλάμβανε παρτιτούρες και νέα από την Ευρώπη, συγκεκριμένα για το χώρο του θεάτρου και της όπερας.
Μια τριετία πάνω κάτω διαρκεί η κυκλοφορία των μουσικών περιοδικών που γεννιούνται στις αρχές του 20ου αιώνα: Αρμονία (Αθήνα 1900-1902), Φόρμιγξ (Αθήνα 1901) και νέα Φόρμιγξ (1911-1912) που ασχολούνται κυρίως με εκκλησιαστική και δημοτική μουσική, Απόλλων (Αθήνα 1904-1907,62 τεύχη μεταφράσεων ευρωπαϊκού υλικού), Ωδείον (Αθήνα 1904, περιεχόμενο πορτραίτα δημιουργών από τους χώρους της μουσικής, του θεάτρου, της ζωγραφικής), Εθνική Μούσα (Αθήνα 1909 –1911, περί δημοτικής μουσικής), Μουσική (Αθήνα 1911, ένα τεύχος με άρθρα για τη μουσική και δραματική κίνηση στην Ελλάδα και όλη την Ανατολή), Αι Μούσαι (Σάμος 1904 με συνθέσεις του εκδότη Π. Παλλαδινού), Ορφεύς (Αλεξάνδρεια 1910-1912), Παράρτημα Εκκλησιαστικής Αλήθειας (Κωνσταντινούπολη 1900-1907, περιοδικό του μουσικού συλλόγου) και Μουσική (Κωνσταντινούπολη 1912-1915, με ελληνική μουσική και κίνηση).

Υπάρχει ένα κενό, περίπου δεκαετίας, που στην Ελλάδα δεν εκδίδονται μουσικά έντυπα. Μετά το 1921 γενικότερα ο τύπος ανθεί, εκδίδονται περιοδικά κι εφημερίδες, ο κόσμος ενδιαφέρεται. Εμφανίζονται νέα μουσικά περιοδικά, με βάση την Αθήνα, πιο πλούσια σε ύλη, με άρθρα και κριτικές: Μουσική Επιθεώρηση (Αθήνα 1921 –1922, περιεχόμενο συναυλίες, έργα ελλήνων συνθετών, εξετάσεις ωδείων), Νέα Φόρμιγξ (Αθήνα 1921-1922, δημοτική μουσική, κατασκευή οργάνου), Μουσική Ανθοδέσμη (Αθήνα 1927, παρτιτούρες τραγουδιών του εκδότη Κομνηνού), Μουσικά Χρονικά (Αθήνα 1928-1932, κριτικές, μουσικολογικά άρθρα, παρτιτούρες, καλλιτεχνική κίνηση), Μουσικός Κόσμος (Αθήνα 1929-1930, εκκλησιαστική και δημοτική μουσική), Μουσική Ηχώ (Αθήνα 1933), Μουσικός Κόσμος (Αθήνα 1935, επαγγελματικό και καλλιτεχνικό όργανο του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου).

Για εικοσιπέντε χρόνια, στα οποία η χώρα γνωρίζει δικτατορία, το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, ασταθείς πολιτικές κι οικονομικές καταστάσεις και επιπλέον μετανάστευση, δεν εκδίδονται μουσικά περιοδικά, με εξαίρεση τη Μουσική Κίνησις (1949 – 1956) του Ελληνικού Ωδείου που ασχολείται βασικά με τα πεπραγμένα του Ωδείου κι ορισμένα μουσικολογικά ζητήματα, και τέσσερα περιοδικά που δημοσιεύουν στίχους ελαφρών τραγουδιών, των σουξέ της εποχής: Το Τραγούδι (1934-1941), Το Νέο Τραγούδι (1935), Το Ελληνικό τραγούδι (1941-1975), Το Μοντέρνο Τραγούδι (1947-1963).

Τη δεκαετία του 1970 κάνουν την εμφάνισή τους περισσότερα νέα μουσικά περιοδικά, λιγότερο αυστηρά από τα προηγούμενα στη μορφή και στη γλώσσα, με περισσότερο φωτογραφικό υλικό, πιο όμορφα και προσιτά στο ευρύ κοινό. Το ύφος αυτό δεν ακολουθούν ο Λυρικός Κόσμος (1969) που ασχολείτο με τη μουσική και το λυρικό Θέατρο και το Δελτίο Κριτικής Δισκογραφίας (1971-1975) με κριτικές δίσκων. Μάλλον, το πρώτο μουσικό περιοδικό που φέρνει τον αέρα του καινούριου είναι το Ντέφι του Στέλιου Ελληνιάδη, το οποίο εμφανίζεται στα πράγματα το 1982 και ταράζει τα νερά των μέχρι τότε εκδοτικών προσπαθειών. Ένα περιοδικό για την ελληνική λαϊκή και δημοτική μουσική με άποψη και σοβαρότητα, ταυτόχρονα όμως φρέσκο κι ευκολοδιάβαστο, πρωτοποριακό από την άποψη ότι άνοιξε το δρόμο σε περιοδικά ανάλογα που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια. Έκλεισε το 1995.
Από επιστημονικής – ερευνητικής πλευράς, έχουμε τα περιοδικά Μουσικολογία (1985) και Όπερα (1993-1996), καθώς και τα Μουσικοτροπίες και Μου.Σ.Α. από τα τμήματα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κι Αθήνας αντιστοίχως, όλα περιοδικά με σαφή μουσικολογικό προσανατολισμό. Στο ίδιο κλίμα κινούνται και τα πιο σύγχρονα Μουσικά, Μουσικές Περιπλανήσεις και Πολυφωνία.

Τη δική του ιστορία στο χώρο του μουσικού, κι όχι μόνο, περιοδικού τύπου έγραψε το Τέταρτο του Μάνου Χατζηδάκη που κυκλοφόρησε από το 1985 ως το 1987. Το ίδιο ισχύει, για διαφορετικούς λόγους, για το παλαίμαχο Ποπ και Ροκ, που γνώρισε στην νεοελληνική κοινωνία τα νέα μουσικά ρεύματα που έρχονταν από το εξωτερικό, όπως σαφώς για το Jazz και Τζαζ που επιμένει με συνέπεια και ιδιαίτερα προσεκτική ενημέρωση κι άποψη σε ένα είδος μουσικής, δυστυχώς όχι ιδιαίτερα δημοφιλούς στη χώρα μας. Ο Ήχος βέβαια με τις λεπτομερείς μουσικές αναλύσεις, η Μουσική, ο Μετρονόμος και οι Μουσικοί Ορίζοντες του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου, περιοδικές εκδόσεις που άφησαν το στίγμα τους στο χώρο. Τέλος, το Δίφωνο που από το 1996 έχει αλλάξει τόσες μορφές όσες και ιδιοκτησίες.

Πέρασαν ανεπιστρεπτί οι εποχές που οι ειδικοί του μάρκετινγκ υποστήριζαν πως στην Ελλάδα τα μουσικά περιοδικά είναι ανερχόμενα. Το κοινό εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για τη μουσική, αλλά το διαδίκτυο του προσφέρει πλέον ότι χρειάζεται. Μακάρι η διάρκεια ζωής των περιοδικών να εξαρτιόταν από την ποιότητά τους, κι όχι από τη διάθεση των διαφημιστών για το πόσο κομμάτι από τη πίτα θα τους εξασφαλίσουν για να την παρατείνουν, ούτε από το προμόσιον των δισκογραφικών εταιρειών. Όπως εκείνα τα πρώτα μουσικά περιοδικά, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, που βγήκαν χάρη στο μεράκι λίγων εμπνευσμένων κι ανήσυχων.