ΕΚΕΙ ΣΤΟ ΠΕΡΑΜΑ...

Σε "ανύποπτο" καιρό, κάπου μέσα στο Μάη, έγραφα στο Γεωτρόπιο, αυτό το κείμενο. Ποτέ για το Πέραμα, ποτέ για όλη τη Ζώνη ο καιρός δεν είναι "ανύποπτος". Ότι έγινε με τους 8 που έχασαν τη ζωή τους, είναι κάτι που το περιμένεις ξανά και ξανά στα ναυπηγεία. Δυστυχώς. Μέχρι να αλλάξουν τα πράγματα... Άνεργοι ή μελλοθάνατοι έλεγε ο τίτλος στην ΑΥΓΗ. Είναι "θυσία σε βρώμικο βωμό", οι Active Member. Κι οι εργάτες με μορφές σαν τις πέτρες στις πλαγιές, ο Άσιμος. Στη ΝΑΥΠΗΓΟΕΠΙΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΒΑΣΗ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ, δηλαδή ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΝΙΚΟΥΝ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΟ. ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΣΙΔΕΡΑ, αν προτιμάτε.


Τα καρνάγια του Πειραιά ήρθαν μαζί με τους πρόσφυγες στο Πέραμα. Λίγο μετά το ‘22. Όταν ιδρύθηκαν τα μεγάλα ναυπηγεία το 1928, έφτασαν στη περιοχή και νησιώτες. Από τότε η ζωή στο Πέραμα συνδέθηκε με τη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη. Δουλεύουν στη Ζώνη; Αναπνέει η πόλη. Ο τόπος που στεγάζει μία από τις δυσκολότερες βιομηχανίες σε συνθήκες κι επικινδυνότητα εργασίας, παραμένει τεκμήριο του ανθρώπινου μόχθου σήμερα. Η γοητεία της πραγματικότητας νικά τις αντιλήψεις περί ξεπερασμένου. Όπως οι άνθρωποι εδώ νικούν τα μέταλλα. Νιώθοντας αλήθεια τυχεροί, περνάμε τη πύλη. Να μπερδευτούμε με τους εργάτες…

Τόσες φορές σ’ αυτό το δρομολόγιο Αθήνα – Πέραμα, μέχρι τα φέρι για Σαλαμίνα, έχουμε περάσει απέξω από τη Ζώνη , ανυποψίαστοι, αδιάφοροι. Μια τεράστια έκταση, ίση με πόλη, και με ανάλογο πληθυσμό εν ώρα εργασίας. Από τον Πειραιά και τις δεξαμενές Βασιλειάδη, το νέο μόλο της Δραπετσώνας, το μόλο της ΔΕΗ στο Κερατσίνι, τα μικρά ναυπηγεία του Περάματος, μέχρι τη ναυπηγοεπισκευαστική Βάση Περάματος, τα ναυπηγεία της Σαλαμίνας και την Κυνόσουρα. Μια συγκεχυμένη εικόνα από παλιές ταινίες, στίχους λαϊκών τραγουδιών και βίντεο λίγων εκπομπών για την ανεργία, την εγκατάλειψη της Ν/Ζώνης και του Περάματος. Ίσως το βράδυ, γυρίζοντας από Σαλαμίνα, έχοντας απολαύσει τη βόλτα και το φρέσκο ψαράκι, να σιγοτραγουδήσαμε βλέποντας τα καράβια που επισκευάζονται “όλη μέρα στα λιμάνια και στα ναυπηγεία…με τα κομμάτια μας δένει τ’ ατσάλι…”. Μετά ξεχαστήκαμε στη κίνηση…
Και να τώρα, μια έκθεση εικαστικών τεχνών μέσα στη Ν/ Βάση του Περάματος, έρχεται σαν αφορμή να μπούμε εκεί που ο χρόνος μοιάζει να κυλάει διαφορετικά. Με τις σχετικές άδειες –ο χώρος δεν είναι επισκέψιμος, τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας τουλάχιστον για τους μη έχοντες εργασίαν. Μια ομάδα καλλιτεχνών πριν τρία χρόνια πήγε και βρήκε τα σωματεία εκεί στο Πέραμα και τους ζήτησε να τους επιτρέψουν να μπουν μέσα να δουλέψουν, να εμπνευστούν από το χώρο, τους ανθρώπους και τη φύση της δουλειάς τους και μετά να εκθέσουν τα έργα εκεί ακριβώς.
Η πρώτη χρονιά ξεκίνησε δειλά, η δεύτερη είχε μεγάλη ανταπόκριση από τους εργαζόμενους, τις οικογένειές τους, τους Πειραιώτες. Φέτος, 30 Μάη με 8 Ιούνη θα γίνει η έκθεση, πάνω από 80 καλλιτέχνες θα συμμετέχουν, συν θεατρικά, συναυλίες, συζητήσεις. “Άνθρωποι, χρώμα και σίδερο” ο τίτλος του πρότζεκτ “στο Πέραμα της ανεργίας, της εγκατάλειψης, της υποβάθμισης ζωής εργαζομένων και κατοίκων, των εργατικών ατυχημάτων και της ασύδοτης κερδοσκοπίας, των μεγαλοεφοπλιστών και των ταξικών αγώνων”. Η μοναδική έκθεση στον τόπο μας σε εργασιακό χώρο την ώρα της δουλειάς. Οι εικαστικοί ενθουσιασμένοι με τα πρόσωπα και το σκηνικό: σκουριασμένα μηχανήματα, σκαριά, γερανογέφυρες. Οι εργάτες επίσης, “πως και πως το περιμένουν -μας λέει ο πρόεδρος του Συνδικάτου Μετάλλου Πειραιά Σωτήρης Πουλικόγιαννης- μέχρι που κάποιοι σκέφτονται να δημιουργήσουν και να συμμετέχουν σαν καλλιτέχνες”. Οι συνθήκες εργασίας εμπνέουν την τέχνη, κι αυτό αφορά όλους.
Από τη μία άνθρωποι της τέχνης, από την άλλη δουλευτές του μεροκάματου. Πέντε σωματεία της Ζώνης– Συνδικάτο Μετάλλου Πειραιά, Πανελλήνια Ένωση Αμμοβολιστών – Καθαριστών, Σωματείο Ηλεκτρολόγων Πλοίων, Σωματείο Ναυπηγοξυλουργών, Ένωση Μετάλλου Σαλαμίνας, αλλά και οι εργαζόμενοι του δήμου Περάματος, η Ένωση Γονέων, ο Σύλλογος Γυναικών, διοργανώνουν τις εκδηλώσεις, ανοίγοντας τις πύλες για τον καθένα μας, έστω και για λίγες μέρες. Από αυτή την άποψη, ήταν μια ευκαιρία και για μας να διαβούμε την είσοδο, όχι για να περιηγηθούμε στο σαν σκηνικό περιβάλλον των ναυπηγείων Περάματος, αλλά να καταγράψουμε κάποια σημεία και στιγμές στο τόπο και το χρόνο. Να δουλέψουμε κι εμείς, αποτυπώνοντας τη δουλειά των εργατών σε λέξεις κι εικόνες. Μόνο έτσι μπορούσε να γίνει. Κι ήταν όπως το φανταζόμουν από τους στίχους του Άσιμου “κι οι εργάτες με μορφές σαν τις πέτρες στις πλαγιές”.
Αφήνοντας έξω κίνηση, θόρυβο, βιασύνη, μπαίνεις στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη Περάματος, σ’ ένα άλλο περιβάλλον, άλλες ταχύτητες, διαφορετικούς ήχους. Τοπίο επιβλητικό με όλους αυτούς τους τεράστιους όγκους των καραβιών που επισκευάζονται, των άψυχων υλικών που παίρνουν ζωή από τη ζωή αυτών που τα δουλεύουν. Να τα ετοιμάσουν καλά, με ασφάλεια, για να μπορούμε όλοι μας να ταξιδεύουμε ξένοιαστοι. Πρώτη εικόνα το μνημείο προς τιμήν “των συναδέλφων που δολοφονήθηκαν από την εργοδοσία στο βωμό του κέρδους” και στους “εργάτες του κόσμου που θυσιάστηκαν αγωνιζόμενοι ενάντια στο κεφάλαιο και τις κυβερνήσεις του για μια καλύτερη ζωή χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο”. Πολλά τα εργατικά ατυχήματα, πάνω από 15 οι νεκροί την τελευταία οκταετία μέσα στη Ν/ Ζώνη. Κι ακόμη περισσότεροι με σοβαρές ή ανεπανόρθωτες βλάβες στην υγεία τους. Η πίεση να τελειώνουν νωρίς, να μη στοιχίζει στους εφοπλιστές η καθυστέρηση, χωρίς μέτρα προστασίας και με ελλιπείς συνθήκες ασφάλειας, έχουν αυτά τα τραγικά αποτελέσματα. Προκειμένου να έχουν και σήμερα μεροκάματο, οι εργάτες κατεβαίνουν απροστάτευτοι στα αμπάρια, με την ελπίδα ότι θα τελειώσουν τη δουλειά τους και θα γυρίσουν από κει κάτω σώοι κι αβλαβείς.
Δέος αισθάνεσαι μπροστά σ’ αυτή την αντίθεση διαστάσεων. Τα πλοία σαν σιδερένιοι γίγαντες κι οι άνθρωποι τόσο μικροί και παράξενοι με τις μάσκες, τις φόρμες και τις κάσκες τους, όπως φαίνονται από το ντεκ, κάτω στη κοιλιά του κήτους. Κι ένας φόβος, πως δουλεύουν εκεί κάτω, στα αμπάρια, στη χοάνη. Κι έπειτα είναι και τα χρώματα έντονα, οι μυρωδιές βαριές, χημικά όλα, σύννεφα υλικών, οι σπίθες κι ο καπνός. Απομονώνεις με τη ματιά σου έναν εργάτη, με πλήρη εξάρτηση, καθώς κατεβαίνει με το καλάθι του γερανού, μια εικόνα απόκοσμη, μοιάζει με δύτη, σφουγγαρά από τους παλιούς, που καταδύεται στο μπλε βυθό κι οι σπίθες της ηλεκτροσυγκόλλησης με αχτίδες ήλιου. Μετά, νιώθεις θαυμασμό. Για το αναπνευστικό τους σύστημα μες τις αναθυμιάσεις, την αντοχή τους, για τη δύναμη του ανθρώπου μπρος τα μέταλλα, για την ύπαρξη εργατών, χειρωνακτών, εν έτει 2008.
Για την ανέλκυση, καθέλκυση, κατασκευή, επισκευή, συντήρηση σκαφών, χρειάζονται ελασματουργοί, μηχανουργοί, ηλεκτροσυγκολητές, σωληνουργοί, ηλεκτρολόγοι, ναυπηγοξυλουργοί, αμμοβολιστές, καθαριστές, υδροβολιστές, βαφείς. Η αντίφαση του μεγάλου κέρδους, του πλούτου και ο ανθρώπινος μόχθος, το μεροκάματο. Τρεις βάρδιες εφτάωρες, 8.500 εργαζόμενοι, με μόνο το 12% μόνιμους. Οι υπόλοιποι συμβάσεις, σήμερα έχει δουλειά, αύριο δεν έχει. Και πώς να συμπληρώσεις τα 100 ένσημα που χρειάζονται πλέον για να έχεις ιατρική περίθαλψη; Αρκετοί ξένοι μέσα σ’ αυτούς, που ευτυχώς τους γράφουν αμέσως στα σωματεία.
Τριακόσιες επιχειρήσεις στεγάζει η Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη, σε αυτή τη τεράστια έκταση που ανήκει στον ΟΛΠ. Οι Περαματιώτες διαμαρτύρονται για τη ρύπανση της θάλασσας, το ίδιο κι οι εργαζόμενοι. Όσοι βγάζουν λεφτά από την περιοχή, ΟΛΠ κι εφοπλιστές, με διαχείριση των δήμων και της Νομαρχίας, θα έπρεπε να φροντίζουν να εφαρμόζονται τα αντιρρυπαντικά μέτρα. Κι όμως , κάποιοι ψαρεύουν κεφαλόπουλα και σάλπες από την άκρη του εργοταξίου σ’ αυτή τη μολυσμένη θάλασσα.
Το τελευταίο διάστημα έχει δουλειά, έχει καράβια μαζεμένα. Καλή συγκυρία, λένε οι εργάτες. Βέβαια ανέβηκαν και τα ναύλα, δεν συμφέρει πια τόσο τους εφοπλιστές να παραγγέλνουν στο εξωτερικό τα πλοία τους, αργούν περισσότερο να τα ετοιμάσουν, ότι γλίτωναν από τιμή μεροκάματου τους έβγαινε σε ναύλα και χρόνο, κι ο χρόνος είναι χρήμα. Έπειτα εδώ στη Ζώνη είναι καλύτεροι τεχνίτες. Η Κοινή Ναυτιλιακή Πολιτική συρρίκνωσε τη Ζώνη, η ανεργία χτύπησε κόκκινο στο Πέραμα και στις άλλες περιοχές του Πειραιά. Και η ζωή τους καύσιμο στην αύξηση του κέρδους .Θα καταφέρουμε να βγούμε στη σύνταξη; Όλα αυτά συζητούνται σε πηγαδάκια, την ώρα του κολατσιού, πάνω στο καράβι, στις καντίνες, όταν δεν έχει συμβεί κάτι δυσάρεστο κι επικρατήσει σιωπή. Περιμένεις ανθρώπους σκληρούς, να βρίζουν, ίσως λαϊκούς με την αρνητική, σύγχρονη ερμηνεία της λέξης. Και βλέπεις το χαμόγελο και την ευγένεια πάνω στα τραχιά χαρακτηριστικά, τα χαρακωμένα, καμένα πρόσωπα, που λες και πήραν το σχήμα της δουλειάς που κάνουν. Ακόμη κι οι νεώτεροι, με όψη σκαμμένη από τα χημικά και το λιοπύρι. Φιλόξενοι, μες σ’ ένα αφιλόξενο περιβάλλον. Είδα να μαζεύουν τα σκουπίδια από το κολατσιό τους, για να τα πετάξουν φεύγοντας. Να τρωνε καλαμπουρίζοντας, πειράζοντας ο ένας τον άλλο. Κι έναν εργοδηγό να πηγαίνει φαγητό πρώτα σε μετανάστη εργάτη. Μια εξαιρετική αλληλεγγύη , η απόλυτη συλλογικότητα.
Η Ναυπηγοεπισκευαστική Βάση Περάματος, κι ολόκληρη η Ν/ Ζώνη, μαζί με το Σκαραμαγκά και την Ελευσίνα, ήταν κάποτε από τις σημαντικότερες ναυπηγικές βιομηχανίες της Μεσογείου. Το 1968 είχε 45000 και μέχρι πριν δεκαπέντε χρόνια έφτανε τους 25000. Η ύφεση άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, όταν η χώρα μας υιοθέτησε αποφάσεις της τότε ΕΟΚ για αναγνώριση των σημαιών ευκαιρίας, στο όνομα της απελευθέρωσης της αγοράς και της ανταγωνιστικότητας. Η επιδότηση από το κράτος μειώθηκε, η Ζώνη συρρικνώθηκε. Αναπτυξιακές επενδύσεις δεν έγιναν, ούτε και παρεμβάσεις στην υποδομή. Οι θέσεις εργασίας μειώθηκαν, οι μισθοί χαμηλοί, η “μαύρη” εργασία εμφανίστηκε, μαζί με την ανεργία των γύρω περιοχών και οι έλεγχοι ασφάλειας των εργαζόμενων πιο ελαστικοί, τα μέτρα ελάχιστα, όπως δείχνουν τα εργατικά δυστυχήματα. Παρ΄όλα αυτά, αν μιλήσεις με εργαζόμενους, αλλά και κατοίκους της περιοχής, λένε πως είναι θέμα πολιτικής βούλησης, αν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, η Ζώνη μπορεί να ορθοποδήσει, να αναπτυχθεί και πάλι.
Μόλις τέλειωσε το διάλειμμα και οι ναυτεργάτες ξαναβάζουν τα γάντια, τη κάσκα και τα γυαλιά, να ξαναπιάσουν δουλειά. Μες την ησυχία ακούγεται από κάποιο ραδιοφωνάκι “η ζωή μου όλη είναι ένα καμίνι…”. Η λάντζα μεταφέρει τους εργαζόμενους της επόμενης βάρδιας. Στο καράβι, οι αναθυμιάσεις φτάνουν μέχρι εδώ πάνω, το κατάστρωμα. Μετά, ξεφεύγει το νερό που ρίχνουν με πίεση οι καθαριστές και βρέχει το φακό. Οι επόμενες εικόνες μοιάζουν να τις πότισε η αρμύρα της θάλασσας. Σαν τα καράβια που σκούριασαν. Και τα έφεραν εδώ, στα ναυπηγεία Περάματος, σε ανθρώπινα χέρια, να τα κάνουν καινούρια, ασφαλή. Έτοιμα για επόμενα ταξίδια.